Έρευνα αποκαλύπτει πιθανό μηχανισμό αντιγήρανσης των λεμούριων ανοίγοντας νέους δρόμους για την υγιέστερη γήρανση των ανθρώπων

Οι νάνοι λεμούριοι, που όπως όλα τα είδη λεμούριων βρίσκονται στη Μαδαγασκάρη, έχουν βρει έναν τρόπο να αντιστρέψουν τη διαδικασία της κυτταρικής γήρανσης, έστω και προσωρινά, κατά τη διάρκεια της χειμερίας νάρκης. Αυτό διαπιστώνει έρευνα που διεξήχθη από ομάδα του Πανεπιστημίου Duke και του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο.

Αυτή η διαδικασία οφείλεται στα τελομερή, που βρίσκονται στα άκρα των χρωμοσωμάτων προστατεύοντάς τα. Κάθε φορά που ένα κύτταρο διαιρείται, μικρά κομμάτια των τελομερών του χάνονται στη διαδικασία, με αποτέλεσμα τα τελομερή να μικραίνουν με την ηλικία, ενώ συνθήκες, όπως το χρόνιο στρες, ο καθιστικός τρόπος ζωής και η έλλειψη ύπνου μπορούν να τα κάνουν να μειωθούν ακόμη πιο γρήγορα. Τελικά, τα τελομερή γίνονται τόσο κοντά που δεν παρέχουν πλέον προστασία και τα κύτταρα χάνουν την ικανότητα να λειτουργούν.

Ωστόσο, οι νάνοι λεμούριοι έχουν έναν τρόπο για να εμποδίζουν τα τελομερή τους να μικρύνουν και μάλιστα να τα κάνουν μακρύτερα, αναζωογονώντας αποτελεσματικά τα κύτταρά τους, τουλάχιστον για λίγο, σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Biology Letters».

Όλα συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της χειμερίας νάρκης. Όταν ο χειμώνας ξεκινά, οι νάνοι λεμούριοι εξαφανίζονται σε τρύπες δέντρων ή υπόγειες φωλιές, όπου περνούν έως και επτά μήνες κάθε χρόνο. Είναι μια τακτική επιβίωσης κατά τις περιόδους που η τροφή είναι σε έλλειψη.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου μεταβολικής επιβράδυνσης, ο καρδιακός τους ρυθμός επιβραδύνεται από περίπου 200 παλμούς ανά λεπτό σε λιγότερους από οκτώ, γίνονται ψυχροί στην αφή, ενώ αναπνέουν μόνο μία φορά κάθε δέκα λεπτά περίπου. Οι νάνοι λεμούριοι σε χειμερία νάρκη μπορούν να παραμείνουν σε αυτή την ψυχρή κατάσταση αναμονής για περίπου μία εβδομάδα πριν χρειαστεί να ζεσταθούν για λίγο. Στη συνέχεια, επιστρέφουν σε λήθαργο.

Οι ερευνητές παρακολούθησαν 15 νάνους λεμούριους στο Κέντρο Λεμούριων του Πανεπιστημίου Duke πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη χειμερία νάρκη και μελέτησαν πώς άλλαξαν τα τελομερή τους με την πάροδο του χρόνου. Σε μία ομάδα ζώων προσφέρθηκε τροφή όταν ήταν ξύπνια και ενεργά. Η άλλη ομάδα δεν έτρωγε, δεν έπινε και δεν κινούνταν κατά τη διάρκεια της πολύμηνης περιόδου χειμερίας νάρκης ζώντας με το λίπος που είχαν αποθηκεύσει στις ουρές τους, όπως θα έκαναν και στη φύση.

Η μελέτη αποκάλυψε ότι κατά τη διάρκεια της χειμερίας νάρκης, τα τελομερή των λεμούριων δεν μικραίνουν, στην πραγματικότητα μεγάλωσαν. Είναι σαν να γύρισαν τα κύτταρά τους σε μια πιο νεανική κατάσταση, παρά τους μήνες που περνούσαν.

«Στην αρχή, πιστεύαμε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τα δεδομένα», σημειώνει χαρακτηριστικά η ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Duke και μέλος της συγγραφικής ομάδας, Λίντια Γκριν.

Τα τελομερή επιμηκύνθηκαν στους λεμούριους που βίωσαν βαθύτερες περιόδους νάρκης. Αντίθετα, οι λεμούριοι που «ξύπνησαν» για να φάνε είχαν μήκη τελομερών που παρέμειναν σχετικά σταθερά κατά τη διάρκεια της μελέτης.

Οι αλλαγές των λεμούριων ήταν προσωρινές. Δύο εβδομάδες αφότου βγήκαν από τη χειμερία νάρκη, οι ερευνητές εντόπισαν ότι τα τελομερή τους επέστρεψαν στο μήκος που είχαν πριν από τη χειμερία νάρκη.

Η επιμήκυνση, εξηγούν οι ερευνητές, μπορεί να είναι ένας μηχανισμός για την αντιμετώπιση τυχόν κυτταρικών βλαβών. Ένα παρόμοιο φαινόμενο επιμήκυνσης έχει παρατηρηθεί πρόσφατα σε ανθρώπους που υπέστησαν άλλες στρεσογόνες καταστάσεις, όπως το να περάσουν έναν χρόνο στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό ή να ζήσουν για μήνες κάτω από το νερό.

Με την επιμήκυνση των τελομερών τους, οι λεμούριοι μπορούν να αυξήσουν αποτελεσματικά τον αριθμό των φορών που τα κύτταρά τους μπορούν να διαιρεθούν, προσθέτοντας έτσι νέα ζωή στα κύτταρά τους σε μια στρεσογόνο στιγμή. Αυτό φαίνεται να λειτουργεί, καθώς οι νάνοι λεμούριοι μπορούν να ζήσουν έως και δύο φορές περισσότερο από άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά του μεγέθους τους. Για παράδειγμα οι γάλαγοι, ένα παρόμοιο σε μέγεθος πρωτεύον θηλαστικό της Αφρικής που δεν πέφτει σε χειμερία νάρκη, ζουν περίπου 12-13 χρόνια, ενώ οι νάνοι λεμούριοι έχουν καταγραφεί να επιβιώνουν σχεδόν 30 χρόνια. «Η μακροζωία και η επιδιόρθωση των τελομερών μπορεί να συνδέονται, αλλά δεν ξέρουμε ακόμα με βεβαιότητα», διευκρινίζει πάντως η επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Duke, Μαρίνα Μπλάνκο.

Ο ακριβής τρόπος με τον οποίοι οι λεμούριοι επιμηκύνουν τα τελομερή τους παραμένει μυστήριο. Ωστόσο, οι ερευνητές επισημαίνουν ότι η ανακάλυψη αυτού του μηχανισμού μπορεί να βοηθήσει τους επιστήμονες να αναπτύξουν νέους τρόπους για την πρόληψη ή τη θεραπεία στους ανθρώπους ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία, χωρίς να αυξάνονται οι κίνδυνοι της ανεξέλεγκτης κυτταρικής διαίρεσης που μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο.