Κυρ. Πιερρακάκης: Η μνήμη και η κληρονομιά του Βενιζελισμού είναι ζωντανή διότι είναι πάνω από όλα «μνήμη μέλλοντος»

“Το έργο του Βενιζέλου σφραγίζει την πραγματικότητα του δεύτερου αιώνα της ιστορικής διαδρομής της νεότερης Ελλάδας. Και προφανώς θα σφραγίσει ανεξίτηλα και τον τρίτο αιώνα που εκτείνεται μπροστά μας» ανέφερε κατά την ομιλία του στο πολιτικό μνημόσυνο των Ελευθερίου και Σοφοκλή Βενιζέλου στα Χανιά, ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Κυριάκος Πιερρακάκης.

«Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ζούμε στην Ελλάδα του Βενιζέλου» τόνισε, επισημαίνοντας ότι πρόκειται για την Ελλάδα «με τον μοναδικό συνδυασμό τόλμης και ρεαλισμού που τον διακατείχε. Μια νέα Ελλάδα την οποία όρισε όχι μόνο γεωγραφικά, αλλά και θεσμικά: πέρα από τον διπλασιασμό της έκτασής της, μέσα από την εγκαθίδρυση πολλών θεσμών που αποτελούν σήμερα θεμέλια της κοινής μας ζωής».

Το μνημόσυνο τελέστηκε το πρωί της Κυριακής 23-3-2025 και διοργανώθηκε από την Περιφερειακή Ενότητα Χανίων, το Δήμο Χανίων και το Εθνικό Ίδρυμα «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», με τον Κυριάκο Πιερρακάκη, κατά την ομιλία του να διευκρινίζει μεταξύ άλλων ότι «η μνήμη και η κληρονομιά του Βενιζελισμού είναι ζωντανή διότι είναι πάνω από όλα «μνήμη μέλλοντος». Ενός μέλλοντος που κερδίζεται μέσα από μεταρρυθμίσεις προοδευτικές με ευρωπαϊκό πρόσημο, που απελευθερώνουν τις δυνάμεις της Ελλάδας και του ελληνισμού και ενός μέλλοντος που καλούμαστε να ερμηνεύουμε εμείς σωστά πάνω στην κίνηση των τεκτονικών πλακών της γεωπολιτικής ώστε να ακούμε τη «βοή των επερχόμενων γεγονότων», ώστε να διασφαλίζουμε το μέλλον».

Ολόκληρη η ομιλία του υπουργού Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κυριάκου Πιερρακάκη, είναι η ακόλουθη:

Είναι τιμή για κάθε Έλληνα να βρίσκεται αυτή την ημέρα σε αυτόν τον τόπο και ιδιαίτερη τιμή για τον υποφαινόμενο. Στον τόπο που έχει σημαδευτεί από τις πρώτες μεγάλες εθνικές επιτυχίες του Βενιζέλου. Στον τόπο που ο Ελευθέριος Βενιζέλος έκανε τα πρώτα βήματά του στην Ιστορία ως πρωταγωνιστής του αγώνα της Κρήτης για την απελευθέρωση και για την Ένωση με την Ελλάδα.

Το έργο του Βενιζέλου σφραγίζει την πραγματικότητα του δεύτερου αιώνα της ιστορικής διαδρομής της νεότερης Ελλάδας. Και προφανώς θα σφραγίσει ανεξίτηλα και τον τρίτο αιώνα που εκτείνεται μπροστά μας. Και αυτό, γιατί όπως πολύ σωστά ειπώθηκε, η διαλεκτική με το μέλλον είναι η αυτονόητη απόδειξη του ιστορικού αναστήματος (του Ελευθερίου Βενιζέλου). Διότι οι πραγματικά μεγάλοι είναι όσοι ορίζουν τις παραμέτρους και τις συντεταγμένες της πραγματικότητας, τόσο της εποχής τους, όσο και των επόμενων εποχών, εκείνων που οι επόμενες γενιές θα ζήσουν, που θα έρθουν μετά από το φυσικό τους τέλος.

Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ζούμε στην Ελλάδα του Βενιζέλου. Μια Ελλάδα που ο ίδιος όρισε με τον μοναδικό συνδυασμό τόλμης και ρεαλισμού που τον διακατείχε. Μια νέα Ελλάδα την οποία όρισε όχι μόνο γεωγραφικά, αλλά και θεσμικά: πέρα από τον διπλασιασμό της έκτασής της, μέσα από την εγκαθίδρυση πολλών θεσμών που αποτελούν σήμερα θεμέλια της κοινής μας ζωής.

Γι’ αυτό προσερχόμαστε σήμερα με συγκίνηση και σεβασμό στο Ετήσιο Μνημόσυνο για τον ίδιο, αλλά και για τον σεμνό και ακέραιο αγωνιστή Σοφοκλή Βενιζέλο, τον υιό του, που έγινε και ο ίδιος πρωθυπουργός. Ο Σοφοκλής Βενιζέλος ήταν ένας αγωνιστής του δημοκρατικού πολιτεύματος στις κρίσιμες πρώτες δεκαετίες μετά τον Πόλεμο. Ήταν ένας παθιασμένος Κρητικός που άφησε το δικό του ισχυρό αποτύπωμα στη δική του εποχή.

Κυρίες και κύριοι,

Τα μνημόσυνα περιορίζονται συχνά στις μνήμες από την εποχή, στο αποτύπωμα και τη διαδρομή των ανθρώπων που έφυγαν. Όμως για κάποιους, τα μνημόσυνα ισοδυναμούν με «μνήμη μέλλοντος» και όχι μόνο με μνήμη παρελθόντος.

Όλα αυτά που αφορούν τον ηγέτη που μνημονεύουμε σήμερα, 100 χρόνια μετά από την εποχή του, εξακολουθούν και έχουν αναφορά στο μέλλον. Όλα αυτά που συζητούμε οι Έλληνες για τον Βενιζέλο φωτίζουν τις επιλογές μας, καθώς κατευθυνόμαστε προς το αύριο. Και αν έπρεπε να ξεκινήσω με δύο θεμελιώδη μαθήματα που νομίζω ότι ένας πολιτικός ταγός, ανεξαρτήτως χρώματος μέσα στο πολιτικό φάσμα, μπορεί να αντλήσει και να μεταβολίσει, είναι η μεγάλη αναγκαιότητα θεσμικών αλλαγών, μεταρρυθμίσεων που πρέπει και μπορούν να γίνουν σε κάθε εποχή, ειδικά όταν πιστεύεις ότι τα πράγματα μπορεί να είναι ακίνητα, μπλοκαρισμένα, όσο και να μπορεί κανείς να διαβάζει τις γεωπολιτικές εξελίξεις, τις μεταβολές στις τεκτονικές πλάκες της εποχής – το λέει πάρα πολύ ωραία ο Μπίσμαρκ, λέει ότι «η δουλειά του μεγάλου πολιτικού είναι να ακούει τα βήματα της Θείας Πρόνοιας μέσα στην ιστορία και να την ακολουθεί». Το λέει ακόμη πιο ωραία και ο Καβάφης στη «Σατραπεία»: «η βοή των επερχόμενων γεγονότων». Αυτό είναι που άκουσε ο Βενιζέλος. ‘Ακουσε τη βοή των επερχόμενων γεγονότων, τα «διάβασε» και έβαλε τη χώρα στον πυρήνα τους. Και η χώρα κατάφερε μέσα από αυτό, όπως είπε ο μεγάλος ιστορικός του αντίπαλος, ο Ιωάννης Μεταξάς, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, το 1910 μετά από 17 περίπου χρόνια αστάθειας, από τη χρεωκοπία του 1893, τον ατυχή πόλεμο του 1897, μετά το κίνημα στο Γουδή το 1909, φαίνεται να είπε «και η χώρα απέκτησε ηγεσία». Και αυτό ακριβώς συνέβη με τη δική του παρουσία.

Με άλλα λόγια, ο Βενιζέλος είναι ο πολιτικός ηγέτης των δύο αιώνων της ελεύθερης Ελλάδας που μας δείχνει με ποιον τρόπο το ανέφικτο, όχι απλά γίνεται εφικτό, ενίοτε καθίσταται αναπόφευκτο. Αυτή τη ζωντανή και γόνιμη κληρονομιά πρέπει να μάθουμε σε κάθε γενιά και όλοι εμείς οι νεότεροι, να αξιοποιούμε, να τη διαβάζουμε, έτσι ώστε να κάνουμε ακόμα ένα επιτυχημένο βήμα μπροστά για τον τόπο στην ιστορική μας εξέλιξη. Τα μαθήματα του Βενιζέλου είναι πολύτιμα για να επιτυγχάνουμε όλα αυτά που οραματιζόμαστε και για να κατοχυρώνουμε όλα όσα κατακτούμε.

Δεν υπήρξε καλύτερος, ίσως, σε αυτή τη μακρά ελληνική ιστορία, από τον Βενιζέλο στο να διαβάζει το πώς το πολιτικό γίγνεσθαι μετεωρίζεται ανάμεσα στη συγκυρία και στην ιστορία. Και ήταν ένας άνθρωπος τόσο πολιτικός όσο και πνευματικός. Ένας διανοούμενος με εμβέλεια, γνώση και οξυδέρκεια. Και όχι μόνο διάβασε την ιστορία, αλλά την παρήγαγε κιόλας. Διότι δεν ήταν ένας αιθεροβάμων, ούτε ένας διαχειριστής της ανάγκης και του παρόντος. Ήξερε να εξυψώνει την Ελλάδα πάνω από τη δεδομένη πραγματικότητα, με όραμα εφικτό και πραγματοποιήσιμο, μέσα από ρεαλιστικές πρωτοβουλίες που στηρίζονταν στην επιστήμη, τη γνώση, τη θέληση, την τετράγωνη λογική του αλλά και σε αυτό το φοβερό ρητό το οποίο λέει ότι «ο λογικός άνθρωπος προσαρμόζει τον εαυτό του στον κόσμο, ο παράλογος άνθρωπος προσαρμόζει τον κόσμο στον εαυτό του. Όλη η πρόοδος εξαρτάται από τον παράλογο άνθρωπο».

Η εθνική ολοκλήρωση με την ενσωμάτωση της Ηπείρου, της Κρήτης, της Μακεδονίας, της Θράκης και του Ανατολικού Αιγίου, που σφράγισε τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, όπως και η διάσωση μετά από την Μικρασιατική Καταστροφή, ήταν δύο στόχοι άπιαστοί και φαινομενικά ανέφικτοι που όμως ο Βενιζέλος τους έκανε πραγματικότητα. Ήξερε να υποτάσσει το όνειρο, τον μεγάλο στόχο στους όρους και στις προϋποθέσεις που το μετουσίωναν σε πράξη.

Όχι ο ρομαντικός πολιτικός που αναλωνόταν σε συγκινητικές επικλήσεις των ιερών και των οσίων και της δόξας των προγόνων. ‘Ανθρωπος της πράξης, που δεν δεσμευόταν από θεωρίες, τις οποίες ωστόσο γνώριζε, καλύτερα από τον καθένα. Ο πολιτικός ρεαλισμός του ήταν συμπλήρωμα του οραματισμού του, και αυτό το μείγμα ήταν η συνταγή της επιτυχίας.

Γεννήθηκε το 1864 στις Μουρνιές. Ο πατέρας του, έμπορος, έγινε στόχος των Τούρκων για την εθνική του δράση. Δυο χρόνια μετά τη γέννησή του, το 1866, στην Κρητική επανάσταση στην οποία ο πατέρας του πήρε μέρος, οδηγήθηκαν στην εξορία, πρώτα στα Κύθηρα και μετά στη Σύρο, όπου ο μικρός Ελευθέριος πήγε στο σχολείο και έμαθε τα πρώτα του γράμματα.

Οι δάσκαλοί του, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, τον αποκαλούσαν «μικρό δαίμονα», χάρη στην επιμέλεια, την επιμονή, την ενεργητικότητά του. Και τα επόμενα χρόνια βρισκόταν, πότε στη Σύρο και πότε στην Αθήνα. Και ο θρύλος λέει ότι αυτός ο μικρός μαθητής πάνω σε ένα χάρτη ζωγράφισε κάποτε τα σύνορα τη Ελλάδας όπως ο ίδιος θα τα ήθελε. Τα σύνορα που ζωγράφισε σαν μικρό παιδί ήταν περίπου τα ίδια με εκείνα που κατέκτησε στο πεδίο των μαχών και υπέγραψε με τη Συνθήκη των Σεβρών.

Φλογερός ρήτορας, σπούδασε στη Νομική Αθηνών. Η αδελφή του, Κατίγκω Βενιζέλου παντρεύεται τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, παππού του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και προπάππου του σημερινού πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, και εξέχουσα πολιτική προσωπικότητα της κρητικής πολιτείας. Ο γάμος αυτός δημιούργησε ρίζες στη φιλελεύθερη παράταξη, στην πολιτική ιστορία της χώρας, ρίζες οι οποίες αφήνουν το αυτονόητο και πανίσχυρο αποτύπωμά τους στο σήμερα. Ο Βενιζέλος, το 1887, επιστρέφει στην Κρήτη, εκλέγεται βουλευτής, αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της Κρήτης. Κάνει τη διαφορά στο Θέρισο το 1905 – ο επαναστάτης συναντά τον πολιτικό και μέσα στα επόμενα 30 χρόνια αλλάζει την ιστορία της χώρας.

Εκλέγεται το 1910, μετά το κίνημα στο Γουδή, Βουλευτής Αττικοβοιωτίας και τον Οκτώβριο του 1910 σχηματίζει την πρώτη του κυβέρνηση. Και μια χαρακτηριστική σκηνή που μαθαίνουμε στα βιβλία της ιστορίας – τα οποία θα σας πω και ως πρώην Υπουργός Παιδείας ότι πρέπει να αλλάξουν και θα αλλάξουν, αλλά σήμερα περιλαμβάνουν αυτή την καταπληκτική σκηνή που θυμάμαι από μαθητής: το «Αναθεωρητική- Συντακτική» (Εθνοσυνέλευση) όπου το πλήθος φωνάζει «Συντακτική», τον Σεπτέμβριο του 1910, και ο Βενιζέλος απαντά «Αναθεωρητική». Και δείχνει ότι η δουλειά του ηγέτη δεν είναι να ακολουθεί, αλλά να ηγείται.

Στις εκλογές εκείνες του 1910, εκλέγει 307 βουλευτές σε σύνολο 362. Και ξεκινά μια θεσμική επανάσταση στη χώρα. Μια θεσμική επανάσταση που αφορά τόσο τη δεκαετία 1910-1920, όσο και το (διάστημα) 1928-1932, για το οποίο θα μπορούσαμε να μιλάμε για ώρες, και υπάρχουν πολλοί καταλληλότεροι εμού, εδώ παρόντες, για να το κάνουν: από το Σύνταγμα του 1911, το Συμβούλιο της Επικρατείας, τον μεγάλο διοικητικό μετασχηματισμό του Ρέπουλη, την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και της πρώτης περιόδου και την ύστερη του Γεωργίου Παπανδρέου. Αλλαγές τεράστιες, αγροτικές μεταρρυθμίσεις, εργατικές μεταρρυθμίσεις, σε όλα τα πεδία της δημόσιας ζωής, σε μια χώρα η οποία φαινόταν μέχρι τότε, μέχρι να μπορέσει ο ίδιος «να αφήσει», όπως λέει και ένα ρητό που του αποδίδεται, «τη δική του πνοή», ακίνητη. Αλλά, όπως είπαμε, απέκτησε, ηγεσία και δέσποζε, φυσικά, και ο ίδιος, τόσο στα εθνικά, όσο και στα διεθνή πράγματα. Σε μια αντίστοιχη επιμνημόσυνη ομιλία, όπως σε αυτή στην οποία αναφερθήκατε κύριε Παπαδάκη, ο Αλέξανδρος Σβώλος αναφέρει το 1955: «Με το Σύνταγμα του 1911, ο δικαστής έγινε ισόβιος και ο υπάλληλος μόνιμος. Εξαγγέλθηκε το Συμβούλιον της Επικρατείας για να μάθει η Διοίκηση να σέβεται τους νόμους και ο νομοθέτης το Σύνταγμα».

Και βέβαια, ο Βενιζέλος δέσποζε της εποχής του σε τέτοιο βαθμό, ώστε ξεσήκωσε ισχυρές αντιδράσεις: υπήρξε η ιστορία του Εθνικού Διχασμού που μαθαίνουμε, υπήρξαν απόπειρες δολοφονίας στον σταθμό της Λυών και στη Λεωφόρο Κηφισίας.

Αλλά τώρα που έχει εξανεμισθεί το πάθος και έχουν καταλαγιάσει τα πάθη, όλη η Ελλάδα, όλες οι επόμενες γενιές, με ελάχιστες εξαιρέσεις όπως αυτές στις οποίες αναφερθήκατε, τον αποδέχονται και τον τιμούν ως Εθνάρχη. Δεν ανήκει σε μια παράταξη, ανήκει σε όλες τις Ελληνίδες και σε όλους τους Έλληνες και όλοι και όλες οφείλουμε να μεταβολίσουμε τα μαθήματα της τεράστιας ιστορικής του παρακαταθήκης. Ιστορικής παρακαταθήκης που, επιτρέψτε μου να πω μια ιστορία που θυμάμαι από ένα βιβλίο.

Υπάρχει ένα φοβερό βιβλίο μιας ιστορικού της Μάργκαρετ Μακμίλαν που μιλάει για την Συνθήκη των Βερσαλλιών και πώς προέκυψαν στο τέλος οι διαπραγματεύσεις μετά το πέρας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και σε αυτήν το κεφάλαιο που αναφέρεται στον Βενιζέλο έχει τον τίτλο «Ο σπουδαιότερος Έλληνας πολιτικός μετά τον Περικλή» και μέσα σε αυτό αναφέρει τη σχέση και τον θαυμασμό που είχε ο πρόεδρος Ουίλσον για εκείνον, την προσωπική σχέση που οικοδόμησε με τον Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ, το ρητό του Κλεμανσώ όταν τον βλέπει να μπαίνει στην αίθουσα ότι «κάθε φορά που έρχεται αυτός ο άνθρωπος αλλάζει ο χάρτης της Ευρώπης».

Και, βέβαια, περιλαμβάνει και τη συνολική, εάν θέλετε, διαχειριστική του δεινότητα στις διεθνείς σχέσεις και την ηθική του υπόσταση. Τη φράση, για παράδειγμα, όταν ζητήθηκε από τις κεντρικές δυνάμεις η Ελλάδα να σπάσει τη συμφωνία που είχε με τη Σερβία ότι «η Ελλάς είναι πολύ μικρή χώρα για να διαπράξει τόσο μεγάλη ατιμία».

Και αυτού του τύπου η αποτύπωση, αυτού του τύπου οι δυνατότητες μας επέτρεψαν να διπλασιάσουμε και να ολοκληρώσουμε τον εθνικό μας χώρο. Μας επέτρεψαν να ξέρουμε πότε είναι ο καιρός για πόλεμο και πότε είναι ο καιρός για ειρήνη. Γιατί ο Βενιζέλος ήταν ο αρχιτέκτονας της ελληνοτουρκικής φιλίας, ήταν ο αρχιτέκτονας της Συνθήκης της Λωζάνης και ήξερε να υφαρπάξει, ειδικά στη τελευταία, μία νίκη μέσα από μία ήττα. Και αυτό, εάν θέλετε, είναι ενδεχομένως ακόμη μεγαλύτερη συνεισφορά ειδικά όταν οι συνθήκες είναι εξαιρετικά δύσκολες.

Τι άλλο να σταχυολογήσει κανείς; Από την Ίδρυση του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας, την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος, της Αγροτικής Τράπεζας, την ψήφιση των βασικών νόμων για τα εμπορικά, βιομηχανικά και γεωργικά επιμελητήρια. Το ότι επί των ημερών του ιδρύθηκε το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης και η ΓΣΕΕ. Το ότι επί των ημερών του μετεξελίχθηκε το Βασιλικό Θέατρο σε Εθνικό το 1930.

Μπορεί κανείς να μιλάει για ώρες, αλλά νομίζω ότι κανείς αξίζει να σταθεί στην ουσία και στο απόσταγμα αυτής της τεράστιας συνεισφοράς και να προσθέσει ότι δεν προσδιοριζόταν ο ίδιος από στενά μοντέλα ιδεολογίας και από τις απόψεις και τις αναμονές των άλλων. Η ευφυΐα και ο δυναμισμός του τον παρακινούσαν να αναδιατυπώνει τους όρους μέσα στους οποίους η χώρα μπορούσε να διαμορφώσει το πεπρωμένο της.

Ήξερε, για παράδειγμα, να πρωτοστατήσει στην επανάσταση στον Θέρισο, αλλά ήξερε και να διαφωνήσει το 1908 με την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα λέγοντας ότι «δεν είναι η ώρα» και ότι πρέπει να γίνει με τον σωστό θεσμικό βηματισμό λίγα χρόνια αργότερα όπως και το έκανε ο ίδιος. Συμμετείχε στο κίνημα του 1909, αλλά δεν επέτρεψε την κατάργηση της βασιλείας τότε, ανέθεσε στον διάδοχο Κωνσταντίνο την αρχιστρατηγία στους Βαλκανικούς.

Ήξερε να είναι ρεαλιστής, να συνδυάζει, να διαβάζει γεγονότα αλλά και όταν έπρεπε δεν δίστασε να συγκρουστεί με τον βασιλιά, να επιμείνει σε μία σύγκρουση που έφτασε στα άκρα. Δεν δίστασε να κάνει κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη και ουσιαστικά να κόψει την Ελλάδα στα δύο και έτσι μπόρεσε να τη διπλασιάσει λίγο αργότερα με τη Συνθήκη των Σεβρών.

Είναι νομίζω, ανάμεσα σε άλλα, σπουδαίο να τονίσει κανείς ότι έπρεπε να μπορέσει ο Ελευθέριος Βενιζέλος να υπερβεί δύο αντίθετα συμπλέγματα τα οποία όριζαν την εθνική ιδιοσυγκρασία. Ένα σύμπλεγμα ανωτερότητας με τη Μεγάλη Ιδέα ως ένα όραμα που εξαντλούνταν σε σκόρπιες ρητορείες και πράξεις χωρίς σχέδιο και προπαρασκευή. Αλλά και ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας, την ιδέα δηλαδή ότι ο Έλληνας είναι ένας ραγιάς και ότι το νεότερο κράτος συνιστά μια κατασκευή που δεν θα υπήρχε χωρίς τον Θρόνο και τις Μεγάλες Δυνάμεις.

Ο Βενιζέλος υπερέβη τις δύο αυτές τάσεις και ουσιαστικά είπε ότι αυτά τα στερεότυπα καμία αξία δεν έχουν. Πίστεψε, διαμόρφωσε και επέβαλλε στην κοινή γνώμη και στο έθνος έναν τρίτο δρόμο. Τον δρόμο που συνδυάζει την επίγνωση των ορίων με τη δουλειά και την τόλμη για την επέκταση των ορίων αυτών. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτή είναι μια οπτική γωνία από την οποία μπορούμε και οφείλουμε και σήμερα να βλέπουμε τα πράγματα.

Ο Βενιζέλος της τόλμης, ήταν ο ίδιος Βενιζέλος που με την ίδια τόλμη ήταν έτοιμος να αποδεχτεί πολιτικό κόστος. Δεν παρασυρόταν στον ηρωισμό χωρίς το θεμέλιο του ρεαλισμού που θα εξασφάλιζε τη νικηφόρο έκβαση. Αλλά την ίδια στιγμή ήταν και εκείνος που ήξερε με ρεαλισμό πώς να κινείται σε δύσκολες καταστάσεις και στιγμές.

Και εδώ επιτρέψτε μου, λίγο πριν κλείσω, να αναφέρω ένα απόσπασμα από την σπουδαία δίτομη βιογραφία του Βενιζέλου από τον Νικόλαο Παπαδάκη από την οποία μπορεί κανείς να αντλήσει μαθήματα.

Γράφει ο Παπαδάκης:

«Η Διάσκεψη της Λωζάνης άρχισε στις 7/20 Νοεμβρίου 1922. Η ελληνική αντιπροσωπεία κάθισε στην αριστερή πλευρά του μεγάλου πράσινου τραπεζιού, μεταξύ της ρουμανικής και της σερβικής αποστολής. Στο τραπέζι, Έλληνες και Τούρκοι, που είχαν επικεφαλής τον Ισμέτ Πασά, βρέθηκαν, όπως και στους πολέμους, για μια ακόμα φορά απέναντι. Και για τις δυο πλευρές είχε σημάνει η ώρα του ξεκαθαρίσματος λογαριασμών αιώνων.

Οι ηττημένοι Έλληνες καλούνταν να καταβάλουν δυσβάσταχτο τίμημα, σύμφωνα με τις απαιτήσεις των αδυσώπητων νικητών… Ο Βενιζέλος ήταν αποφασισμένος να διαπραγματευτεί ως εμπόλεμος, όχι ως ηττημένος».

Μάθημα πρώτο: Δεν καταθέτεις τα όπλα, ακόμα και μετά από μια τέτοια ήττα. Η Ελλάδα παρέμενε μια χώρα όρθια, ακόμα κι αν έχασε, αφού οι Τούρκοι, παρότι είχαν κερδίσει, ήταν εντελώς ασύντακτοι και εν πολλοίς ανοργάνωτοι και αδύναμοι.

«Οι Τούρκοι ζητούσαν τα πάντα», συνεχίζει ο Παπαδάκης, «από την προεδρία της Διάσκεψης μέχρι την επιβολή εξουθενωτικών όρων στην Ελλάδα, η αποδοχή των οποίων δεν θα ισοδυναμούσε απλώς με μια ταπεινωτική ειρήνη, αλλά και με επιστροφή στα σύνορα του 1912-13. Αμφισβητούσαν την ελληνική κυριαρχία στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και πρότειναν την ουδετεροποίηση ή την αυτονόμησή τους. Την ίδια περίπου θέση διατύπωναν και σχετικά με τη Δυτική Θράκη, για την οποία ζητούσαν τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Ακόμα διεκδικούσαν τον πολεμικό στόλο ή ένα τμήμα του ελληνικού εμπορικού στόλου, ενώ ήταν ανυποχώρητοι στην απομάκρυνση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και στην καταβολή τεράστιας αποζημίωσης.

Ο Βενιζέλος έχοντας μπροστά του μερικές σημειώσεις μίλησε με άνεση και ακρίβεια στα γαλλικά, σχεδόν σαν να ήταν η μητρική του γλώσσα. Αυτό που είχαν αποσιωπήσει επιμελώς οι Τούρκοι, ο Βενιζέλος το επανέφερε εμφατικά: η παρουσία του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία ήταν άμεση απόρροια του Παγκοσμίου Πολέμου. Αν και δεν ήθελε να φανεί δυσάρεστος στην τουρκική αντιπροσωπεία, είπε, ήταν αδύνατον να αφαιρέσει τους κρίκους σε μια αλυσίδα γεγονότων που αναπόφευκτα οδήγησαν στην ελληνοτουρκική σύρραξη. Τους πρώτους μήνες του 1914, προτού ακόμα εκραγεί ο Παγκόσμιος Πόλεμος, και ενώ μεταξύ των δύο χωρών ίσχυε καθεστώς ειρήνης, η Τουρκία άρχισε να εκδιώκει βίαια τους ελληνικούς πληθυσμούς, πρώτα από τα ελληνικά παράλια και κατόπιν από την ανατολική Θράκη.

‘Τη χώρα μου’, διακήρυξε ο Βενιζέλος, ‘δεν την έφερε στη Μικρά Ασία και τον Ελλήσποντο μια βουλιμία εδαφική ή ένα αίσθημα σφετερισμού ξένης ιδιοκτησίας […] [αλλά] τα υψηλά ιδεώδη της ελευθερίας και το καθήκον της σωτηρίας δύο εκατομμυρίων ανθρώπων’. Και σε αυτή την περίπτωση, όμως, η Ελλάδα δεν ανέλαβε μονομερείς πρωτοβουλίες. Οι συμμαχικές κυβερνήσεις ήταν εκείνες οι οποίες, αναγνωρίζοντας τα δίκαια ελληνικά επιχειρήματα, την προσκάλεσαν να επέμβει στη Μικρά Ασία».

Ιδού το δεύτερο μάθημα: η Ελλάδα οφείλει να βαδίζει συντεταγμένα δίπλα στις Μεγάλες Δυνάμεις, όχι όμως τυφλά και απερίσκεπτα, αλλά με εθνική αυτοπεποίθηση και με επίγνωση της ισχύος και της αξίας της. Και πάντως σίγουρα διαβάζοντας τα μεγάλα γεγονότα.

Είχε μειονεκτήματα ο Βενιζέλος; Ασφαλώς και είχε. Ενδεχομένως υπερεκτίμησε την ψυχική και σωματική αντοχή του λαού. Ενδεχομένως εγκλωβίστηκε αναπόφευκτα στις συνθήκες του εθνικού διχασμού, ακριβώς όπως και οι αντίπαλοί του. Και ίσως ο διχασμός αυτός να εμπόδισε την Ελλάδα να διαχειριστεί σωστά όλα όσα κέρδισε σε μια στιγμή, μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ωστόσο, χωρίς τον Βενιζέλο δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε τον μετασχηματισμό της μικρής Ελλάδας σε μια ανερχόμενη δύναμη των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου.

Και εδώ επιτρέψτε μου να κλείσω με μία προσωπική ιστορία που σκεφτόμουν σήμερα το πρωί, από μία συζήτηση ως φοιτητής σε μία χώρα πολύ μακριά από εδώ.

Σε ένα μάθημα ιστορίας πριν από είκοσι περίπου χρόνια υπήρχε ένα πάρα πολύ μεγάλο debate, το οποίο συνεχίζεται και τώρα στις σχολές Δημόσιας Διοίκησης και Διακυβέρνησης: θυμάμαι έναν καθηγητή να βάζει μία εικόνα του Μαρξ και μια εικόνα του Τόμας Καρλάιλ, του ιστορικού της Γαλλικής Επανάστασης, και να βάζει τις δύο σχολές σκέψης αναφορικά με το πώς το άτομο δύναται να επιδράσει στην ιστορία.

Η πρώτη σχολή, η σχολή του Μάρξ, πιστεύει στον ιστορικό υλισμό: «μικρός ο ρόλος του ατόμου στην ιστορία». Λέει το ρητό, λέει η αποστροφή, από τη 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη ότι: «οι άνθρωποι κάνουν τη δική τους ιστορία αλλά δεν την κάνουν όμως με το δικό τους τρόπο, δεν την κάνουν κάτω από τις συνθήκες που έχουν διαλέξει οι ίδιοι, την κάνουν κάτω από συνθήκες που τους έχουν κληροδοτηθεί, που έχουν βρει μπροστά τους, ο ρόλος του ατόμου στην ιστορία είναι μικρός.»

Ξεκινάει η ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης κατά Καρλάιλ: «η ιστορία δεν είναι παρά η Ιστορία των μεγάλων προσωπικοτήτων». Και ρωτούσε ο καθηγητής «εσείς τι πιστεύετε; πιστεύετε ότι ισχύει το πρώτο ή το δεύτερο;». Και υπήρχε ένα debate.

Και θυμάμαι έναν Βρετανό συμφοιτητή μου να σηκώνει το χέρι μετά από πολλή ώρα αυτής της συζήτησης και να λέει ότι «για τους Βρετανούς, για εμάς δεν υπάρχει κανένα δίλημμα, διότι όλοι θυμόμαστε τον Ουίστον Τσώρτσιλ όταν βομβαρδιζόταν το Λονδίνο. Και εκεί φάνηκε ποιος είναι ο ρόλος του ατόμου στην Ιστορία».

Σκέφτομαι, λοιπόν, τώρα, είκοσι χρόνια μετά από αυτή τη συζήτηση ότι για έναν Έλληνα η απάντηση είναι ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Είναι ο ρόλος του ατόμου μέσα στην Ιστορία και ο ρόλος του πώς μία τεράστια προσωπικότητα μπορεί να κάνει τη διαφορά. Όχι για τα κοινά που έχουν, για το πώς ας πούμε ο μεγάλος νικητής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έχασε τις εκλογές του 1945, όπως ο Βενιζέλος έχασε τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου του 1920 μετά τη Συνθήκη των Σεβρών, αλλά κυρίως επειδή χωρίς αυτή την τεράστια ιστορική ματιά και χωρίς αυτό το μεγάλο ιστορικό άγγιγμα αυτού του οποίου ο ίδιος ο Βενιζέλος περιέγραψε ως την «πνοή του ενός», δύσκολα θα μπορούσαν να έχουν γίνει όλα αυτά για τα οποία συζητάμε σήμερα και δύσκολα η Ελλάδα θα ήταν αυτή που είναι.

Η μνήμη και η κληρονομιά του Βενιζελισμού είναι ζωντανή διότι είναι πάνω από όλα «μνήμη μέλλοντος». Ενός μέλλοντος που κερδίζεται μέσα από μεταρρυθμίσεις προοδευτικές με ευρωπαϊκό πρόσημο, που απελευθερώνουν τις δυνάμεις της Ελλάδας και του ελληνισμού και ενός μέλλοντος που καλούμαστε να ερμηνεύουμε εμείς σωστά πάνω στην κίνηση των τεκτονικών πλακών της γεωπολιτικής ώστε να ακούμε τη «βοή των επερχόμενων γεγονότων», ώστε να διασφαλίζουμε το μέλλον.

 

Σας ευχαριστώ πολύ.