Δεν είναι η πρώτη φορά που οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες βρίσκονται σε καθεστώς αγωνίας, φοβούμενες πως ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν ετοιμάζεται να διαρρήξει τη διατλαντική συμμαχία και να αποσπάσει όλα όσα επιδιώκει στην Ουκρανία — αυτή τη φορά μέσω μιας αιφνιδιαστικής συνάντησης με τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ.
Λίγες μόλις ημέρες πριν από τη σύνοδο κορυφής που ανακοινώθηκε αιφνιδιαστικά και θα πραγματοποιηθεί στην Αλάσκα την Παρασκευή, Ευρωπαίος διπλωμάτης – που ζήτησε να παραμείνει ανώνυμος – δήλωσε στο CNN: «Κινδυνεύουμε να μείνουμε μια υποσημείωση στην Ιστορία».
Ο φόβος των Ευρωπαίων εντείνεται από το γεγονός ότι ελάχιστα είναι γνωστά για τις ρωσικές προτάσεις που φέρεται να έχει καταθέσει το Κρεμλίνο για τον τερματισμό των εχθροπραξιών στην Ουκρανία. Ο Πούτιν δεν έχει δώσει καμία λεπτομέρεια. Ο Αμερικανός απεσταλμένος Στιβ Γουίτκοφ δεν έκανε καμία δήλωση μετά τη συνάντησή του με τον Ρώσο πρόεδρο την περασμένη Τετάρτη.
«Είναι πολύπλοκο», δήλωσε ο Τραμπ μετά την αποχώρηση Γουίτκοφ από τη Μόσχα. «Κάποια θα τα πάρουμε πίσω, κάποια θα αλλάξουν χέρια. Θα υπάρξουν ανταλλαγές εδαφών, προς όφελος και των δύο πλευρών».
Για τους Ευρωπαίους, το «προς όφελος και των δύο» μοιάζει με όνειρο απατηλό. Δεν υπάρχει κανένα σημάδι ότι ο Πούτιν έχει μετακινηθεί έστω και κατά χιλιοστό από τις μέγιστες απαιτήσεις του – είτε ως προς την εδαφική κυριαρχία είτε ως προς την επιθυμία του να διατηρήσει την Ουκρανία ως ένα αποδυναμωμένο κράτος χωρίς αξιόπιστες εγγυήσεις ασφαλείας και με περιορισμένες στρατιωτικές δυνατότητες.
«Στο Παρίσι, το Βερολίνο και το Λονδίνο δεν υπάρχει καμία αίσθηση ότι η παραβίαση συνόρων μέσω κατάληψης ξένου εδάφους απασχολεί πραγματικά τη σημερινή αμερικανική κυβέρνηση – και αυτό προκαλεί βαθιά ανησυχία», ανέφερε ο ίδιος διπλωμάτης.
Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και ΕΕ εξέδωσαν κοινή δήλωση το Σάββατο, επισημαίνοντας: «Παραμένουμε δεσμευμένοι στην αρχή ότι τα διεθνή σύνορα δεν πρέπει να αλλάζουν με τη βία». Τη δήλωση υπέγραψαν επίσης η Πολωνία και η Φινλανδία.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι προσπαθούσαν να επικοινωνήσουν με τον αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, Τζέι Ντι Βανς –λίγο πριν αναχωρήσει για διακοπές στο Ηνωμένο Βασίλειο–, αναζητώντας σαφείς απαντήσεις για το τι πρόκειται να τεθεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Μελέτης του Πολέμου (ISW), η κυβέρνηση Τραμπ έχει περιγράψει τις απαιτήσεις του Πούτιν για κατάπαυση πυρός στην Ουκρανία με τέσσερις διαφορετικούς τρόπους από τις 6 Αυγούστου μέχρι σήμερα. Ωστόσο, σε όλα τα σενάρια, υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής: ότι ο Πούτιν ζητά την αποχώρηση των ουκρανικών δυνάμεων από το υπόλοιπο της περιφέρειας του Ντονέτσκ, περιλαμβανομένων σημαντικών πόλεων όπως το Σλοβιάνσκ, το Κραματόρσκ και η Κοστιαντίνιβκα.
«Η αποδοχή ενός τέτοιου αιτήματος θα ανάγκαζε την Ουκρανία να εγκαταλείψει τη “ζώνη-φρούριο” που έχει ενισχύσει στην περιοχή από το 2014», επισημαίνει το ISW – εκθέτοντάς την σε περαιτέρω ρωσική επιθετικότητα στο μέλλον.
Ο Μικ Ράιαν, πρώην στρατηγός της Αυστραλίας και αναλυτής στο ιστολόγιο Futura Doctrina, υπογραμμίζει ότι «η Ουκρανία γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα πως κάθε παραχωρημένο έδαφος θα χρησιμοποιηθεί ως εφαλτήριο για μελλοντικές επιθέσεις της Ρωσίας».
Οι ιστορικές ομοιότητες με τη Συμφωνία του Μονάχου το 1938 –όταν ο Νέβιλ Τσάμπερλεν πίστευε τις διαβεβαιώσεις του Χίτλερ ότι «αυτή είναι η τελευταία εδαφική απαίτηση στη Ευρώπη»– είναι ανατριχιαστικές.
Άγνωστο παραμένει επίσης αν ο Πούτιν θα επιμείνει να του παραχωρηθούν και οι περιφέρειες της Χερσώνας και της Ζαπορίζια, οι οποίες ελέγχονται εν μέρει από την Ουκρανία. Ή αν θα αρκεστεί σε μια γραμμή παύσης πυρός κατά μήκος του σημερινού μετώπου – κάτι δύσκολο να επιτηρηθεί, καθώς διέρχεται και από ανοιχτές αγροτικές εκτάσεις.
Ερώτημα αποτελεί επίσης αν ο Πούτιν θα απαιτήσει επίσημη αναγνώριση της Κριμαίας ως ρωσικού εδάφους. Ο πρόεδρος Ζελένσκι έχει ήδη επισημάνει ότι το ουκρανικό Σύνταγμα απαγορεύει την παραχώρηση οποιουδήποτε εδάφους.
Επιπλέον, οι Ευρωπαίοι ηγέτες υποστηρίζουν πως μια εκεχειρία θα πρέπει να προηγηθεί οποιασδήποτε συζήτησης για εδαφικά ζητήματα. «Η τρέχουσα γραμμή επαφής πρέπει να είναι το σημείο εκκίνησης των διαπραγματεύσεων», ανέφεραν στη δήλωσή τους το Σάββατο.
Το ενδεχόμενο δημιουργίας μιας ευρωπαϊκής «δύναμης καθησυχασμού» που θα επιβλέπει την εκεχειρία δεν φαίνεται να έχει τύχη. Όλες οι ενδείξεις δείχνουν ότι το Κρεμλίνο δεν θα δεχθεί τη συμμετοχή οποιουδήποτε μέλους του ΝΑΤΟ.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες τονίζουν ότι είναι αναγκαίες «αξιόπιστες και ουσιαστικές εγγυήσεις ασφαλείας, που θα επιτρέπουν στην Ουκρανία να υπερασπίζεται αποτελεσματικά την κυριαρχία και την εδαφική της ακεραιότητα».
Όμως, παρά τις προσπάθειές τους να καλοπιάσουν και να κατευνάσουν τον Τραμπ, η Ευρώπη δείχνει να παραμένει στο περιθώριο. Όπως το έθεσε χαρακτηριστικά η αναλύτρια Ριμ Μόμταζ του Carnegie Endowment: «Από την ημέρα της ορκωμοσίας του Τραμπ, οι Ευρωπαίοι έχουν αγοράσει απεριόριστο εισιτήριο για το τρενάκι τρόμου του. Το έχουν καβαλήσει, έχουν δεθεί, ουρλιάζουν, αλλά δεν κατεβαίνουν».
Πληρώνουν, ίσως, το τίμημα για την αδυναμία τους να διαμορφώσουν μια αυτόνομη στρατηγική ταυτότητα, ανεξάρτητη από τις ΗΠΑ – όπως προειδοποιεί εδώ και χρόνια ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν.
Παρά τη στήριξή τους στην Ουκρανία, οι Ευρωπαίοι έχουν περιοριστεί σε ρόλο θεατή – ελπίζοντας να μην αποφασιστεί κάτι ερήμην τους.
Η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Κάγια Κάλλας, τόνισε την Κυριακή: «Οποιαδήποτε συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας πρέπει να περιλαμβάνει την Ουκρανία και την ΕΕ, διότι πρόκειται για θέμα που αφορά την ασφάλεια της Ουκρανίας αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης».
Για τον Ράιαν, πρώην Αυστραλό στρατηγό που παρακολουθεί στενά την κρίση, το πρόβλημα της Ευρώπης είναι πιο επικίνδυνο απ’ όσο φαίνεται. «Οι ΗΠΑ δεν έχουν στρατηγική για την Ουκρανία», σημειώνει. «Υπάρχει μόνο θυμός, παρορμήσεις, αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συνεχείς αλλαγές πορείας – και μια βαθιά επιθυμία του Τραμπ να κερδίσει το Νόμπελ Ειρήνης»
